Radykalne zmiany systemowe dokonywane w kraju wywołują potrzebę zmian w zachowaniu różnego typu organizacji, jak przedsiębiorstwa, instytucje - w tym gminy, w celu dostosowania do tych zmian prowadzonej przez nie działalności. Stymulują również wyzwalanie inicjatyw oddolnych, zmierzających w kierunku wzrostu samodzielności i aktywności władz tych organizacji zarówno w bieżącej działalności, jak i podejmowaniu działań związanych z ich perspektywicznym rozwojem.

Proces transformacji systemowej posiada także swój wymiar przestrzenny - krajowy, regionalny, jak i dotyczący obszarów gmin. Zgodnie z postanowieniami ustawy o samorządzie terytorialnym (11) gminy dysponują określonym zakresem swobody w decydowaniu o sobie, wspólnym majątku oraz o zaspakajaniu lokalnych potrzeb społecznych. Gmina jako wspólnota samorządowa stała się podstawową formą organizacyjną lokalnego życia publicznego.

Głównym zadaniem władz samorządowych jest tworzenie możliwie jak najlepszych warunków życia dla mieszkańców gminy. Zakresem obejmuje szereg dziedzin, z których jako najistotniejsze uznać należy:

* pracy - uwzględniającą możliwość uzyskania pracy i dochodów, warunki pracy oraz dostępność miejsca jej wykonywania,

* zamieszkania - uwzględniającą dostępność mieszkań i warunki mieszkaniowe, jak też ład przestrzenny zabudowy, czy tereny rekreacji i wypoczynku,

- strategiczny - określający zadania kluczowe dla zaspokojenia podstawowych potrzeb lokalnych społeczności w określonym horyzoncie czasu,

- bieżący - nastawiony na realizację poszczególnych zadań szczegółowych, wynikających z ustaleń strategicznych.

Dla realizacji powyższych zadań gminy rywalizują między sobą o pozyskanie kapitału prywatnego i publicznego, gdyż od tego uzależniony jest rozwój gospodarczy, a w konsekwencji poziom życia miejscowej społeczności. Z kolei kapitał poszukuje dla siebie jak najlepszych warunków lokalizacyjnych, stąd gminy muszą tworzyć tzw. korzystne warunki dla tegoż kapitału. Aby to osiągnąć władze lokalne gminy powinny działać w dwóch kierunkach:

- zewnętrznym - zorientowanym na otoczenie gminy, poszukując w nim czynników sprzyjających oraz unikając zagrażających rozwojowi gminy,

- wewnętrznym - zorientowanym na zasoby własne gminy, które determinują poziom atrakcyjności lokalizacyjnej gminy dla ludności i podmiotów gospodarczych.

Dokonujące się w naszym kraju przemiany systemowe stwarzają potrzebę stosowania nowych - aktywnych stylów i form zarządzania, gdyż stare - polegające na realizacji decyzji i zaleceń podjętych odgórnie są mniej skuteczne. Nie zapewnią sukcesu w rozwoju gminy. Ponadto uwzględnić należy, że proces rozwoju będzie się odbywać w warunkach niepewności i ryzyka oraz liczenia w nim głównie na własne siły gminy.

Zagadnienie planowania strategicznego w polskich gminach pojawiło się dopiero w latach dziewięćdziesiątych (2, 18). Większość gmin przyjmuje za swoją strategię rozwoju studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, wymagane przez Ustawę o zagospodarowaniu przestrzennym (12). Nie jest to właściwe podejście, gdyż “Studium...” stanowi jedynie przestrzenną lokalizację strategii rozwoju, a nie ją zastępuje. Właściwym jest stworzenie oddzielnego dokumentu - strategii rozwoju, któremu nadaje się rangę Uchwały Rady Gminy.

Ponieważ zarządzanie strategiczne jest w Polsce zagadnieniem nowym, stąd są trudności zarówno w opracowaniu “Strategii...”, jak i, a szczególnie w zrozumieniu przez Społeczeństwo metodyki oraz zawartych w niej przedsięwzięć. Stąd też należy określić, co rozumiemy pod pojęciem